Een bijdrage van Martijn Veening

29 november
De onzichtbare financiële crisis en insecten, oftewel het belang van chaos

De financiële crisis van 2007/2008 staat de meeste mensen nog helder op het netvlies. De tijd waarin grote banken omvielen of juist gered werden. Amerikaanse burgers zonder huis, en langdurige na-effecten in meerdere sociale domeinen.

Ook kwam boven water dat veel financiële producten bizar ingewikkeld waren, en dat zelfs de meeste financieel specialisten en toezichthouders maar heel weinig begrepen van wat deze crisis nu precies had veroorzaakt.

De deregulering van de Amerikaanse bankensector (sinds de jaren ’80) had geleid tot een klassieke decadentie. En fantastische manieren om risico’s steeds verder af te wentelen. De financiële sector was een enorm ingewikkeld web geworden, haast on-ontrafelbaar, met veel te veel belangen binnen de sector en erbuiten.

Naar aanleiding van deze crisis zijn veel maatregelen getroffen om dit in de toekomst te voorkomen. Veel regels zijn verscherpt, zodat banken minder grote risico’s kunnen nemen. Er was ook een vertrouwenscrisis tussen banken onderling. Daarom hebben centrale banken wereldwijd extra geld in de economie gepompt en rentes verlaagd. Opdat bijvoorbeeld banken weer meer leningen zouden durven verstrekken.

Een nieuwe crisis?

Aan de oppervlakte stijgen de beurskoerzen in de Westerse economieën weer gestaag, en lijken economieën weer hersteld. Maar de vraag is hoe kunstmatig dit is, en wat er gebeurt als centrale banken rentes weer opschroeven. En als de ECB de geldpersen eindelijk stopt (in de VS is dat een paar jaar geleden al gestopt).

Er zijn nogal wat analisten die het over nieuwe ‘bubbles’ hebben, zelfs meerdere tegelijk, en dat de huidige situatie onhoudbaar is. Sinds 2008 zijn zowel publieke als private schulden gigantisch gegroeid. Ook is de Chinese groei is ook duidelijk over haar hoogtepunt heen. Dit in combinatie met de omhoog-gemanipuleerde beurskoersen levert inderdaad een zorgwekkend beeld op.

In de werkelijkheid komt het er op neer dat de groeipercentages bij investeringsfondsen van 5-10 procent jaarlijks inmiddels niet meer te realiseren zijn. Dit zijn percentages uit het vorige millenium, maar de globalisering is nu echt wel over zijn top heen. In ieder geval niet met zogeheten ‘actief beleggen’. Daarbij zoeken investeerders dus naar individuele bedrijven of niche-markten die ondergewaardeerd zijn. Om zo goed marges te kunnen pakken.

Daarom schakelen partijen steeds meer over naar ‘passief beleggen’. Bijvoorbeeld door ofwel het volgen van verschillende beurs-indices (trackers). Of andere grote ‘mandjes’ met verschillende beleggingsproducten. Maar omdat deze vooral gedreven worden door grote techbedrijven die vooral beter worden in belasting ontwijken, agressieve overnames, geholpen door het geld strooien van centrale banken. Dat is niet een ‘reële’ vorm van groei, maar een kunstmatige.

En de verplaatsing van kapitaal naar deze passieve fondsen doet de koersen natuurlijk nog verder stijgen. En de hoeveelheid kapitaal op de financiële markten is sowieso al verveelvoudigd ten opzichte van de echte economie, sinds de laatste crisis.

Systeem-problemen

Dit is een ernstig systeem-probleem. Want wie gaat die index-trackers kopen als de beurskoersen een keertje gaan dalen? Ten opzichte van de bedrijfsresultaten zijn veel fondsen meer overgewaardeerd dan ooit tevoren. De eerder genoemde analisten zeggen dus dat het niet een kwestie van of, maar van wanneer is, tot een volgende grote correctie gaat komen.

Er is echter een nog groter systeem-probleem. In een gezonde (financiële) markt zit een grote variatie aan marktdeelnemers. Die hebben een grote variatie in specialismen, voorkeuren, visies en belangen. Net als in een natuurlijk ecosysteem. Deelnemers die erg verschillend reageren op gebeurtenissen, en verschillende soorten dingen fout en goed doen.

Regelmatig komen er nieuwe deelnemers bij, en gaan er een paar weg. Dit zijn de insecten op de financiële markten. Deze hele diverse club aan deelnemers kun je zien als aan een ronde tafel gezeten, in het midden van een kamer, waarbij de tafel steeds een beetje naar een andere deelnemer wordt getrokken of geduwd. Soms zal dat zelfs schoksgewijs gaan, maar de tafel blijft toch goed in het midden van de kamer staan.

Het moge duidelijk zijn dat als alle deelnemers zich steeds meer hetzelfde gaan gedragen, de tafel steeds meer naar 1 richting wordt getrokken of geduwd, en zich steeds verder van het midden verwijderd. En dat is precies wat er nu gebeurt in de financiële markten.

Een IT-revolutie op de financiële markten

Sinds een paar decennia wordt er namelijk steeds meer gebruik gemaakt van computer-algoritmes om beleggings-strategieën te ontwikkelen, en zelfs om feitelijk te handelen op beurzen. Het is inmiddels zo extreem dat veruit meer dan de helft van de transacties op beurzen door deze algoritmes wordt gedaan. Een deel daarvan bestaat zelfs uit extreem snelle micro-transacties, die alleen maar als doel hebben om een miniscule marge weg te pakken uit bestaande transacties.

In deze zogeheten High Frequency Trading gaan honderden miljoenen om, maar belangrijker: ze zijn een niet-menselijke factor. Deze algoritmes handelen geenszins op variabelen in de echte economie, maar puur op gecompliceerde risico-analyses en trend-analyses.

In de loop van de jaren hebben deze algoritmes zich gespecialiseerd in steeds kleinere micro-gebeurtenissen op markten.

Samen met de trend van actief naar passief beleggen is het nu zo dat de markten meer gestuurd worden door kleine micro-gebeurtenissen op de financiële markten, dan door gebeurtenissen in de echte wereld. Hierdoor worden grote koersbewegingen steeds zeldzamer. Want er zijn heel veel partijen die een kleine koersbeweging meteen als een kans zien om een kleine marge de andere kant op te pakken.

Er is een organisch einde aan de optimalisatie en speelruimte van dit soort algoritmes, en hoe dichter dat genaderd wordt, hoe gelijkvormiger de handels-strategieën worden. En dat terwijl de passieve investeringen ook steeds meer lemmingengedrag aan het vertonen zijn. En als iedereen aan tafel hetzelfde doet, en elkaar dus eigenlijk gegijzeld houdt, dan wordt de tafel dus echt van zijn plek getrokken en geduwd.

Gezonde chaos

Het is echt de vraag of er op tijd een nieuwe crash komt die dit allemaal weer losschudt, of dat het elastiek dat de tafel op zijn plek wil houden inmiddels echt geen rek meer heeft. Dat zou betekenen dat de financiële markten een volstrekt eigen koers varen, los van de echte economie. Maar wel met haar op sleeptouw, richting volstrekt onbekende vaarwateren.

Persoonlijk heb ik liever weer even een crash, dan zien we dat er nog gezonde correctie-mechanismes werkzaam zijn. (Ter illustratie: belangrijkste indices wereldwijd vertonen de laatste maanden geen significante dalingen meer. Ook koersfluctuaties worden al maanden steeds kleiner en zitten nu op record-laagte, en koers/winst-verhoudingen zijn over het hele bord extreem.

En in de VS zit nu meer dan de helft van belegd kapitaal in passieve fondsen, en dat betekent dat naast de al werkende krachten richting passief kapitaal, het zelf nu ook een aantrekkende kracht is geworden. Bizarre symptomen van een verstoorde markt.)

 

Bij een gezonde markt hoort een grote diversiteit aan gezonde chaotische elementen. Als die verdwijnen wordt het immuunsysteem uitgehold en krijg je gekke vormen van instabiliteit. Precies zoals het uitsterven van onze insecten onze natuurlijke ecosystemen instabieler maakt. Het uithollen van de biodiversiteit. Het zijn deze onzichtbare systeemcrises die het gevaarlijkste zijn.

Elke echte oplossing van deze crisis begint dus bij het herstellen van de gezonde diversiteit en organische chaos, en niet bij strengere regels (MiFID II). Daarover later meer.